ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 9، آذر 1400 ، شماره پی در پی 67

معرفی و بررسی سبکی - محتوایی نسخۀ خطی کلیات آشوب مازندرانی

صفحه (1 - 19)
خدیجه صفری کندسری ، مهدی محمدی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1399

چکیده

زمینه و هدف: یکی از شاعران پارسی گوی، که تاکنون ناشناخته مانده است، محمّدحسین آشوب مازندرانی است. هدف اصلی این پژوهش آن است تا ضمن تأمّل در ویژگیهای کلیات آشوب، شگردهای بیانی و ادبی اثر بررسی گردد و در پایان به این سؤال اصلی پژوهش «سبک ادبی و شیوه های خاص آشوب در چه مواردی خلاصه میشود؟» پاسخ داده شود.

روش مطالعه: پژوهش پیش رو، مطالعه ای نظری است که به شیوۀ پژوهش کتابخانه ای انجام شده است. محدوده و جامعۀ موردمطالعه، کلیات آشوب مازندرانی است. تنها نسخۀ خطی کلیات اشعار این شاعر، در کتابخانۀ «نور عثمانیه» استانبول ترکیه به شمارۀ4180 نگهداری میشود که تاکنون تصحیح انتقادی نشده است. محتوای این دیوان شامل قصاید، قطعات، غزلیات و مثنویی به نام «اعجازالابیان» است. آشوب بیشتر عمر خود را در سرزمین هند گذرانیده و در همانجا نیز وفات یافته است (م1099ه.ق).

یافته ها: زبان آشوب مستحکم است و واژه های شعریش تنگ و تُنُک نیست. در بحث وزن و قافیه، توانمندی او چشمگیر و در مواردی تحسین‌برانگیز است، امّا در محور اندیشه و محتوا، نظیر فقر و زهد، حرفهایش کلیشه ای و تکراری است و در منقبت ائمۀ اطهار مطلب نوی ندارد و صرفاً قصاید را با یک بیت مزیّن به نام ائمه میکند.

نتیجه گیری: نتایج نهایی مترتب بر این تحقیق، شناسایی نسخۀ خطی منحصربفرد کلیات آشوب و واکاوی شیوه های بیان و خصوصیات سبکی و ادبی و زبانی این شاعر در سبک هندی است که تاکنون در تاریخ زبان و ادبیات فارسی عصر صفویه مغفول مانده است.

کلمات کلیدی
نسخۀ خطی , سبک هندی , بررسی سبک شناسی , بررسی محتوایی , کلیات آشوب

• آشوب مازندرانی، طاهری شهاب، سید محمد (1343) ارمغان، (1) 33، صص33-28.
• بدیع نو: هنر ساخت و آرایش سخن. محبتی، مهدی (1386) چاپ دوم، تهران، سخن.
• بیان و معانی، شمیسا، سیروس (1384) چاپ دوم، تهران: میترا.
• تذکرۀ روز روشن، صبا، محمّد مظفّر حسین (1343) به تصحیح محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیّت، تهران: کتابخانۀ رازی.
• تذکرۀ ریاض‌الشعراء، واله داغستانی، علیقلی‌بن محمدعلی (1384) به تصحیح محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.
• تذکرۀ نشتر عشق، عظیم‌آبادی، حسین قلیخان (1391) به تصحیح سیّد کمال حاج سیّدجوادی، تهران: میراث مکتوب.
• تذکرۀ نصرآبادی، نصرآبادی اصفهانی، میرزا محمّد طاهر (1378) به کوشش احمد مدقّق یزدی، یزد: دانشگاه یزد.
• زیباشناسی سخن پارسی (جلد سوم). کزازی، جلال‌الدین (1385) چاپ پنجم. تهران: نشر مرکز.
• سبک‌شناسی 1 (نظم)، شمیسا، سیروس (1385) چاپ چهارم، تهران: دانشگاه پیام نور.
• سبک‌شناسی نظم در قرن ششم، سجّادی، سیّد ضیاءالدّین (1385) پژوهشنامۀ فرهنگ و ادب (ادب حماسی)، شمارۀ 2، صص 47-92.
• سرچشمه های فردوسی‌شناسی، امین ریاحی، محمّد (1382) تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• کلیات سبک‌شناسی، شمیسا، سیروس (1373) چاپ دوم، تهران: فردوس.
• کاروان هند، گلچین معانی، احمد (1369) مشهد: آستان قدس رضوی.
• کلیات آشوب، نسخۀ خطی به شماره4180. آشوب مازندرانی، ملامحمّدحسین، (قرن یازدهم قمری). ترکیه: کتابخانۀ نور عثمانیۀ استانبول.